Veilige politiek
Gekozen als raadslid, commissielid of Provinciale Statenlid, het is meer dan een gewone baan, het is haast een roeping. Vol vertrouwen en idealen aan de slag voor het belang van de burger. In coalitie of oppositie, het belang van de burger staat voorop en is altijd jouw motivatie.
Politiek bedrijven in een veilige omgeving zou voor iedereen vanzelfsprekend moeten zijn. Uit onderzoeken weten we echter dat grensoverschrijdend gedrag overal in de politieke realiteit aanwezig is. Veel politici hebben last hebben van emotioneel grensoverschrijdend gedrag. Denk daarbij aan schelden, discriminatie, pesten maar ook intimiderend taalgebruik. Een veilige politieke cultuur is een belangrijke voorwaarde om te zorgen voor effectief dagelijks bestuur van gemeente, provincie of land.
Raadsleden, commissieleden en statenleden hebben in toenemende mate te maken met intimidatie, agressie en bedreigingen. Als volksvertegenwoordigers worden zij niet alleen door inwoners bij tijd en wijle onheus bejegend en bedreigd, ook binnen de gemeente of provincie krijgen raadsleden af en toe te maken met vormen van agressie en bedreigingen van anderen die politiek en bestuurlijk actief zijn binnen de lokale democratie.
Raadsleden, commissieleden en statenleden kunnen anders dan ambtenaren geen beroep doen op de gemeentelijke klachtenafdeling of vertrouwenspersoon. Raadsleden, commissieleden en statenleden zijn namelijk geen ambtenaren en hebben als politieke ambtsdrager een zelfstandige positie. Dit leidt ertoe dat steeds meer gemeenten en provincies worstelen met de vraag hoe raadsleden en statenleden de beste ondersteuning te bieden.
Een externe vertrouwenspersoon blijkt voor raadsleden vaak de beste keuze, ook om de griffier, de burgemeester of een gemeentelijke vertrouwenspersoon niet in een onmogelijke positie te brengen.
Raadsleden, commissieleden en statenleden kunnen uiteraard zelf elkaar aanspreken op situaties waarin grensoverschrijdend gedrag wordt geconstateerd. Maar vaak staat degene die het overkomt alleen. Men werkt samen, maar niet als vaste groep werknemers, gezellige collega’s. Qua opvattingen en partijbelangen kan men zelfs lijnrecht tegenover elkaar staan en vanuit die positie grensoverschrijdend gedrag niet eens herkennen. Een melding van grensoverschrijdend gedrag is niet niets, het is een stap om naast iemand te staan die dit overkomt, om op te staan tegen diegene die grensoverschrijdend gedrag vertonen, zeker als er sprake is van machtsverhoudingen of politieke afhankelijkheid. Als raadslid van de kleinste partij de fractievoorzitter van de grootste partij, of wellicht zelfs de burgemeester, aanspreken op het gedrag, het is geen vanzelfsprekendheid. Daarom is ook binnen de politiek is het credo vaak: “niets gezien, niets gehoord en niets gedaan”.
Er kunnen voorvallen ontstaan waarmee je als politicus niet graag te koop loopt of die erg gevoelig liggen. Er zijn verschillende mogelijkheden hoe je hiermee om kunt gaan. Je kunt je melden bij de burgemeester, de griffier, de Commissaris van de Koning of het ondersteuningsteam Netwerk Weerbaar Bestuur van de Nederlandse Vereniging voor raadsleden.
Soms blijken deze stappen te groot te zijn. In een dergelijk uitzonderingsgeval kan een (externe) vertrouwenspersoon de helpende hand bieden. De vertrouwenspersoon werkt onafhankelijk en zal alles wat haar ter ore komt vertrouwelijk behandelen. De vertrouwenspersoon is om die reden dan ook geen lid van een raad of Staten, maar heeft wel ervaring in de politieke constellatie.
Een belangrijke taak van de vertrouwenspersoon, naast de opvang en begeleiding van de melder, is het adviseren van het bestuur, de raad of de Staten De vertrouwenspersoon rapporteert aan de raad of de Staten en zal dit doen volgens de richtlijnen AVG/Autoriteit Persoon Gegevens. Vaak zal een dergelijke rapportage het advies tot preventieve acties bevatten. Alleen bij het constateren van (zware) strafbare feiten of structurele grensoverschrijdende situaties zal de vertrouwenspersoon contact opnemen met Netwerk Weerbaar Bestuur, of conform het Burgerlijk Wetboek, aangifte doen.
Grensoverschrijdend gedrag kent vele gezichten:
- Discriminatie
- Integriteit
- Intimidatie en machtsmisbruik
- Pesten
- Seksuele intimidatie en misbruik
- Verboden middelen gebruik
Bij veel raden en staten zijn klachten over grensoverschrijdend gedrag te herleiden tot intimidatie, agressie, discriminatie en machtsmisbruik. Grensoverschrijdend gedrag wordt als zodanig aangemerkt op het moment dat het door één van de betrokkenen als grensoverschrijdend ervaren wordt.
Intimidatie, agressie en machtsmisbruik uit zich door het gedrag van iemand te beïnvloeden door diegene angst aan te jagen. Intimidatie kan plaatsvinden door iemand in een machtspositie, richting iemand die minder of geen macht heeft.
Een andere taak van een vertrouwenspersoon is preventie. Om een veilige politieke omgeving een vanzelfsprekendheid te laten zijn, moeten binnen de raad en staten afspraken gemaakt worden. En moeten er controlemechanismes zijn om toezicht te houden dat de afspraken nageleefd worden. In een preventief grensoverschrijdend gedrag stappenplan bepaald de raad en staten haar beleid, haar gedragsregels en ook de positionering van de vertrouwenspersoon. Een stappenplan is een levend document, met input van alle betrokkenen en bevat antwoord op vragen als:
- Hoe maken we onze raad of staten veilig?
- Wat kan beter?
- Wie doet er mee?
- Wat spreken we af?
- Hoe houden we elkaar scherp?
Een dergelijk document is de basis voor het beschermen van het enthousiasme en idealisme dat zo kenmerkend is voor een politiek ambtsdrager. Een extern vertrouwenspersoon helpt graag een dergelijk document op te stellen.
